Rüzgar Gücüyle Çalışan Su Pompası Maketi
Bir zamanlar Datça’da kuyulardan su pompalamak için rüzgar gücünden yararlanıldığını ilk olarak Sedat Kaya arkadaşımdan duymuştum, hatta o bana bu aygıtın basit bir çizimini yapıp vermişti. Aylar sonra Kazım Yılmaz İlköğretim okulunda açılan sergide rüzgarla çalışan bu su pompasının maketini görünce bayağı heyacanlandım ve bu işin kaynağı olsa olsa bizim Ergin Ustadır demiştim. Gerçekten de bu çalışmada onun parmağı vardı. Ergin ustaya bir ara rastladığımda yaptığı bir rüzgar pompasının şu an çalıştığını ve rüzgarlı bir havada beni çağıracağını öğrendiğimde ne kadar sevindiğimi anlatamam.
Ergin Usta eserinin önünde
Ve bir sabah telefonum çaldı arayan Ergin Usta idi, müsait olup olmadığımı soruyordu, hemen arabama binerek Reşadiye Mahallesi meydanında buluştuk ve Datça Rüzgar Pompası ile tanışmış oldum. Fazla uzakta değildi, bir akrabasının Reşadiye mahallesi arazilerindeki narenciye bahçesini sulamak üzere yapılmıştı. Ergin Usta bu pompadan bahsederken bir kaç kez değirmen diye söz etti, önce aklıma hemen yel değirmenleri geldi ama sonra baktım buradan söz ediyor. Ben de görünce şaşırdım çünkü daha küçük yelkenleri olan bir aygıt gözümün önünde canlanmıştı. Bayağı güçlü bir şey, sabah erken saatlerde su havuzun dibindeymiş, biz gittiğimizde havuzun üst seviyelerinde idi.
Bahçenin sahibi Rahmi Bircan
1960 lı yıllarda bu pompalardan Datça’da 10, 15 kadar varmış, su motorları çıkınca bunlar terkedilmiş. Şimdi durum o ki yavaş yavaş eskiye dönülecek gibi. Ergin Usta buraya 1965 yıllarında bu rüzgar pompasını yapmış daha sonra yerini motora bırakmış, şimdi tekrar malzemeleri yerli yerine oturtarak çalışmasını sağlamış. O yıllarda önü açık olduğu için daha iyi rüzgar alıyormuş, şimdi ağaçlar, evler rüzgarı biraz engellese de görüldüğü gibi havuzu dolduruyor işte. Bahçenin sahibi Rahmi Bircan da onun dönmesini keyifle izliyor.
Pembe hanım narenciye bahçesinde
Pembe hanım da eşinin yanında değirmenin dönüşünü izliyor. Havuza dolan sularla bu kocaman, yemyeşil bahçe sulanacak. Onlar da oldukça heyacanlı, geçmiş yılları hatırlamışlardır; Zor ama bir o kadar da güzel günler, yelkenlerin her dönüşünde bir bir gözlerinin önünde canlanmıştır diye düşünüyorum.
Ergin Usta
Ergin Usta için yaptığı eserleri izlemek çok ayrı bir gurur kaynağı onu izlediğinizde bunu farkediyorsunuz. Geleneksel mimarinin, el sanatlarının son ustalarından. Bilgisi sayesinde bir çok yapı ve rüzgar pompası gibi aygıtlar çalışır duruma geldi. Onu en üzen şey büyük emek vererek yaptığı bu aygıtların daha sonra çalıştırılmaması, değerlendirilmemesi. Kendisini ben ılıca Su Değirmenini çalıştırdığımız gün tanımıştım, değirmenin düzeneğini yeniden yaparak un öğütür duruma getirmişti ama maalesef daha sonra değirmende un öğütme işi yaşama geçirilemedi, en azından sembolik olarak da olsa. Datça Belediyesince restore edilip, yerel tarih Derneğine 5 yıllığına verilen değirmen binası kısa bir zaman sonra asıl sahiplerine teslim edilecek. Ilıca su değirmeninin aslına uygun restore edilmesi ve su değirmeninin sıfırdan çalışır duruma getirilmesi Ergin usta’nın büyük becerisi ve bilgisi sayesinde oldu. Ergin usta oraya son gittiğinde gördüğü durum karşısında bayağı üzülmüş.
Rüzgar Yelkeni
Yine Ergin usta’nın restore edip yelkenlerini döner duruma getirdiği Kızlan Yel Değirmeni de aynı durumda. Kaymakamlık tarafından restore edilen değirmen bugün restaurant olarak turizme hizmet ediyor. Ergin usta içindeki büyük ağaçların biraz şekil değiştirdiğinden bahsediyor, çalıştıranlara bakarsanız bu yelkenleri rüzgarın bol olduğu bu yerde kullanmak kolay iş değil. Ergin Usta Reşadiye Mahallesindeki Mehmet Ali ağa Konağının restorasyonunda da çalıştı, bugün otel olarak hizmet veren konak ziyaretçilerini kendisine hayran bırakıyor. Bir yapıyı restore ederken yanınızda mutlaka o günün malzemeleri ve mimarisi hakkında bilgisi olan bir ustanızın olması gerekiyor. Bugün ülkemizde bir çok tarihi eser restore edilirken tarihi özelliklerini kaybetmişlerdir. Bunlardan birisi Hızırşah camiidir. Sıradan ustaların günümüz malzemeleri ile o günün yapı tekniğini anlamadan yaptıkları bir çalışma, Datça için nadide bir eser oldukça zarar görmüş.
Rüzgarla Çalışan Su Pompası
Burada yelkenler döndükçe borunun içindeki zincir hareket ediyor, zincire takılı olan yuvarlak halkalar suyun emilmesini sağlıyor. Rüzgarın farklı yönlerden gelmesi önemli değil, önemli olan iyi bir rüzgar. Bu sistemi ilk önce Çanakkale taraflarında gören Muzaffer Diri isimli bir kişi Datça’ya getirmiş, daha sonra çoğu Reşadiye taraflarında olmak üzere yarımadanın değişik yerlerinde uygulanmış. Bir çoğu Ergin usta tarafından yapılan bu rüzgar pompalarının son çalışan örneği de burada yine Ergin usta tarafından uygulanmış oluyor. Daha önce kuyulardan su çıkarmak için metal kanatlı rüzgar güllerini görmüştüm, onlar çoğu zaman bayağı yükseğe kuruluyorlar. İnternette ahşap kanatlı olup su tulumbası şeklinde çalışanlar da var. Buradaki gibi yelkenlerle çalışanlara rastlamadım, ya da ben göremedim.
Rüzgar gülü
“Bir masrafı yok diyor” Ergin usta, “arada bir zincirlere takılan lastik halkaları değitirmek gerek”. Bu arada hızla akan suyla havuz biraz daha dolmuştu. İletişim: 0 542 212 9706