Datça’da İpek Böcekçiliği

Datça’da Yöresel dilde ” Guş tutmak ” diye söylenen ipek böcekçilik günümüzde Hızırşah’ta sembolik anlamda yapılıyor . Sembolik anlamda demem, üretilen kozalar dokuma tezgahlarında kullanılan ipeğin pek azına denk geliyor. 2010 yılında  Hızırşah Köyü Geleneksel El Sanatlarını Yaşatma ve Geliştirme Projesi Kapsamında başlatılan İpek böcekçilik  ilk yıllarda bir canlanma gösterse de daha sonra ipliğin dışarıdan getirilmesi bu işi yapanlara daha kolay geldi. İlk başlarda ipek böceği beslenerek üretilen kozalar Bursa’ya gönderilip iplik olarak kendilerine geldi, zamanla ipek böceği besleme daha da azaldı.

Geçmiş yıllarda Guş Tutmak diye bilinen İpek Böceği  beslenmesi Datça’da hemen hemen her evde olurdu. Çeyizlerin çoğu, özel günlerde giyilen giysiler, ipek dokuma giysilerdi. Datçalı araştırmacı yazar Nihat Akkaraca yazılarında o yıllarda ipek böceği yumurtalarının Bursa’dan getirildiğini belirtiyor. Günümüzde de bu işle uğraşanlar yumurtaları ve gereksinim duydukları ipek iplikleri Bursa’dan getirmekteler.

İşte binlerce yıllık öykünün başladığı zamanlar, haziran ayının başlarında ipek böceği kozalarından çıkan dişi ve erkek kelebekler yumurtalarını bırakıyorlar.

Kelebeklerden elde edilen yumurtalar, fotoğrafı haziran ayının ilk haftasında çektim. Nisan sonlarında tırtıllar çıkıncaya kadar yumurtalar saklanıyor, özel bir saklama şekli yokmuş..Dut ağaçlarının yapraklandığı Nisan sonlarında tohumlar açılıyor, 3 gün arayla tırtıllar çıkmaya başlıyor.

Bu sayfayı hazırlamak için Hızırşah’ta ipek dokuma çalışması yapan Özlem Görgülü’nün ipek böceklerini beslediği yere birkaç kez gittim.  Biraz geç haberim oldu, kurtçuk aşamasını görüntüleyemedim, gelecek yıllarda o aşamayı da görüntülemeye çalışacağım . Bir zamanlar ipek böceği yumurtaları Bursa’dan getirilirken şimdiler de kurtçuk olarak getiriliyor, kurtçuklara Datça’ya gelinceye kadar yiyecek verilmiyor. Geldikleri gün dut yaprakları onların boyunda kırpılarak veriliyor. Sıcaklık gece gündüz 25 derece nem de %85 olmalı. Bunlar yapılmazsa gecikmeler veya hastalıklar olabiliyor.

Özlem arkadaş binalarının alt katını bu işe ayırmıştı, bu işi adamakıllı yapmaya kalkarsan bayağı bir yer gerekiyor. Çocukluğumda hatırlıyorum evlerde yan gelir olarak ipek böceği besleniyordu, sonra gelip alıyorlardı. İçeriye girdiğinizde ipek böceklerinin yaprakları yiyişlerini duyuyorsunuz , oldukça obur oluyorlar. Özlem arkadaşımızın dediğine göre koza oluncaya kadar 20 dut ağacı kadar yaprak tüketilmiş.

Kolay bir iş değil , gece gündüz başında bekliyorlar , her hareketleri kontrol ediliyor , sabah erkenden dut yaprağı temin ediliyor.

Görüldüğü gibi biraz daha yaygınlaşırsa çevredeki dut ağaçları yetmeyecek. Onun için bir ara Hızırşah Muhtarlığı değişik yerlere dut fidanları dikti. Ama bu fidanlardan birkaç tanesi dışında tutan olmadı. yazları sulanması gerekiyor. Tutanların bazılarını da kırmışlar.

Özlem Görgülü’nün belirttiği gibi eskiden yüksük denilen ölçü ile alınan tohumlar, tülbentin içine konup vücut sıcaklığında kurtçukların çıkması sağlanırmış. Şimdi kurtçuklar Bursa’dan hazır geliyor. Özlem’ler bu yıl 30.000 kurtçuk getirmişler. İpek böceği koza oluncaya kadar 4 kez uykuya yatıyormuş , bir gün boyunca uyuduktan sonra deri değiştiriyorlar.Bu uyku evrelerine yaş diyorlar. Deri değiştirinceye kadar sürekli yemleniyor. 4. Uykudan sonra 5. yaşta 10 gün süreyle çok aşırı dut yaprağı tüketiyorlar. Kaliteli koza elde edebilmek için o sürede çok iyi beslemek gerekiyor.

Normalde ipek böceği yeşil renkte oluyor , iç kısmı yeşil görünüyor. Sarma işlemine geçeceği zaman içleri temizlenip seffaf bir hal alıyorlar , sarı renge bürünüyorlar. Bir gün içinde kendi etraflarını örüyorlar , kozayı da 3- 4 günde tamamlıyorlar. İyi bir kozanın 50 m ipi olabiliyor, bu 25- 30 m ye kadar iniyor. Eskiden bunun için kaç gelep ( çile ) ip elde edilmiş diye konuşulurmuş. Koza örecek ipek böcekleri başlarını yukarı kaldırıp kafalarını sallamaya başlıyorlar , onları toplayarak palamut veya çam dallarının üzerine bırakıyorlar. Bu kozalı fotoğrafları 29 mayıs tarihinde çektim.

Sayfalar: 1 2